Historia filozofii starożytnej. Tom 1: Od początków do Sokratesa

Pięciotomowa historia filozofii starożytnej autorstwa Giovanniego Reale, profesora historii filozofii antycznej Katolickiego Uniwersytetu Sacro Cuore w Mediolanie. Tom I zawiera rozważania dotyczące filozofów przyrody, sofistów, Sokratesa i sokratyków mniejszych.

UWAGI WSTĘPNE
PRZEDMOWA

OD POCZĄTKÓW DO SOKRATESA

WPROWADZENIE:
POWSTANIE, NATURA ORAZ ROZWÓJ FILOZOFII I SPEKULATYWNYCH PROBLEMÓW STAROŻYTNOŚCI

I. POWSTANIE FILOZOFII W GRECJI
1. Filozofia jako twór geniuszu greckiego 2. Bezpodstawność tezy o domniemanym pochodzeniu filozofii ze Wschodu 3. Specyficzne przekształcenie teoretyczne wiedzy egipskiej i chaldejskiej pod wpływem ducha greckiego 4. Wnioski
II. FORMY ŻYCIA DUCHOWEGO GREKÓW, KTÓRE PRZYGOTOWAŁY POWSTANIE FILOZOFII
1. Poematy Homera 2. Bogowie religii publicznej i ich relacja do filozofii 3. Religia misteriów: wpływ orfizmu na ukształtowanie się problematyki filozofii starożytnej 4. Warunki polityczne, społeczne i ekonomiczne, które sprzyjały powstaniu filozofii u Greków
III. NATURA I PROBLEMY FILOZOFII STAROŻYTNEJ
1. Cechy charakterystyczne filozofii starożytnej 2. Problemy filozofii starożytnej
IV. OKRESY FILOZOFII STAROŻYTNEJ

&nbsp
CZĘŚĆ PIERWSZA:
JOŃSCY I ITALSCY FILOZOFOWIE PRZYRODY PROBLEMATYKA PHYSIS, BYTU I KOSMOSU

SEKCJA PIERWSZA:
ZAPOWIEDŹ PROBLEMATYKI KOSMOLOGICZNEJ
I. MITY TEOGONICZNE I KOSMOGONICZNE

SEKCJA DRUGA:
MILEZYJCZYCY I HERAKLIT
I. TALES
1. Filozoficzne twierdzenia przypisywane Talesowi 2. Znaczenie terminu &laquozasada&raquo 3. Zasadą jest woda 4. Inne twierdzenia Talesa
II. ANAKSYMANDER
1. Bezkres jako zasada i jego cechy 2. Powstanie wszystkich rzeczy z bezkresu 3. Nieskończona liczba światów i powstanie naszego świata
III. ANAKSYMENES
1. Zasada pojęta jako powietrze 2. Powstawanie rzeczy z powietrza 3. Stosunek Anaksymenesa do jego poprzedników
IV. HERAKLIT Z EFEZU
1. Wieczna zmienność wszystkiego 2. Stawanie się jako walka przeciwieństw oraz ich ukryta harmonia (synteza przeciwieństw) 3. Ogień jako zasada wszystkiego 4. Dusza

SEKCJA TRZECIA:
PITAGOREIZM
I. DLACZEGO MÓWIMY OGÓLNIE O PITAGOREJCZYKACH, A NIE O POSZCZEGÓLNYCH PITAGOREJCZYKACH - CECHY SZKOŁY PITAGOREJSKIEJ
II. NOWY SPOSÓB ROZUMIENIA ZASADY
1. Liczba zasadą wszystkiego 2. Elementy liczby: podstawowe przeciwieństwo i harmonia 3. Przejście od liczby do rzeczy 4. Utworzenie pojęcia &laquokosmosu&raquo: świat jest &laquopo-rządkiem&raquo
III. WIARA PITAGOREJSKA: CZŁOWIEK, JEGO DUSZA I JEJ PRZEZNACZENIE
IV. STRUKTURALNE APORIE PITAGOREIZMU
1. Aporie dotyczące Boga i tego co boskie 2. Aporie dotyczące duszy

SEKCJA CZWARTA:
KSENOFANES I ELEACI
I. KSENOFANES
1. Ksenofanes a eleaci 2.Krytyka pojmowania bóstw i obalenie założeń tradycyjnej religii 3. Bóg i to co boskie według Ksenofanesa 4. Fizyka Ksenofanesa 5. Idee moralne
II. PARMENIDES
1. Trzy drogi badań 2. Droga bezwzględnej prawdy 3. Droga błędu 4. Trzecia droga: możliwe do przyjęcia wytłumaczenie zjawisk i parmenidejska &laquodoksa&raquo 5. Strukturalna aporia filozofii parmenidejskiej
III. ZENON Z ELEI
1. Powstanie dowodzenia dialektycznego 2. Dialektyczne argumenty przeciw ruchowi 3. Dialektyczne argumenty przeciw wielości 4. Znaczenie Zenona
IV. MELISSOS Z SAMOS
1. Usystematyzowanie filozofii eleackiej 2. Atrybuty bytu i sposób ich uzasadnienia 3. Wykluczenie sfery doświadczenia i &laquodoksy&raquo
&nbsp
SEKCJA PIĄTA:
PLURALIŚCII EKLEKTYCZNI FILOZOFOWIE PRZYRODY
I. EMPEDOKLES
1. Cztery &laquoelementy&raquo 2. Miłość i nienawiść 3. Sfajros i kosmos 4. Poznanie 5. Dusza i to co boskie 6. Aporie filozofii Empedoklesa
II. ANAKSAGORAS Z KLADZOMEN
1. Homoiomerie 2. Boski umysł 3. Aporie filozofii Anaksagorasa
III. ATOMIŚCI
1. Odkrycie atomów pojętych jako zasady 2. Atomy, ruch mechaniczny i konieczność 3. Człowiek, dusza, to co boskie 4. Poznanie 5. Etyka demokrytejska
IV. EKLEKTYCZNI FILOZOFOWIE PRZYRODY
1. Zjawisko eklektyzmu i upadek filozofii przyrody 2. Diogenes z Apollonii i jego historyczne znaczenie 3. Archelaos z Aten

CZĘŚĆ DRUGA:
SOFIŚCI - PRZEJŚCIE OD F

ILOZOFII PRZYRODY DO FILOZOFII MORALNEJ

SEKCJA PIERWSZA:
GENEZA I NATURA PROBLEMATYKI MORALNEJ
I. DLACZEGO FILOZOFICZNY PROBLEM CZŁOWIEKA NIE POJAWIŁ SIĘ RÓWNOCZEŚNIE Z PROBLEMEM KOSMOSU
II. KILKA ROZRÓŻNIEŃ TERMINOLOGICZNYCH I POJĘCIOWYCH ISTOTNYCH DLA ZROZUMIENIA PROBLEMATYKI ETYCZNEJ
III. REFLEKSJA MORALNA PRZED POJAWIENIEM SIĘ FILOZOFII MORALNEJ
&nbsp
SEKCJA DRUGA:
SOFIŚCI
I. POWSTANIE, NATURA I CELE RUCHU SOFISTYCZNEGO
1. Znaczenie terminu &laquosofista&raquo 2. Powody powstania sofistyki 3. Indukcyjna metoda dociekań sofistycznych 4. Praktyczne cele sofistyki 5. Zapłata pieniężna pobierana przez sofistów 6. Panhelleński duch sofistyki 7. Oświeceniowy charakter greckiej sofistyki 8. Różne nurty sofistyki
II. PROTAGORAS
1. Zasada &laquohomo-mensura&raquo 2. Zasada dwóch sprzecznnych ze sobą sądów i jej zastosowanie 3. Nauczanie &laquocnoty&raquo i znaczenie tego terminu 4. Ograniczenie znaczenia zasady &laquohomo-mensura&raquo 5. Utylitarystyczne podłoże filozofii Protagorasa 6. Stanowisko Protagorasa odnośnie do bogów
III. GORGIASZ
1. Zanegowanie prawdy 2. Nic nie istnieje 3. Gdyby nawet byt istniał, byłby niepoznawalny 4. Nawet gdyby byt mógł być poznany, byłby niewyrażalny 5. Ucieczka na płaszczyznę doświadczenia i sytuacji 6. Retoryka i wszechmoc słowa 7. Słowo i poetyckie oszustwo
IV. PRODIKOS Z KEOS
1. Odkrycie synonimiki 2. Utylitaryzm etyczny i mit &laquoHeraklesa na rozdrożu&raquo 3. Bogowie jako ubóstwienie tego co użyteczne
V. HIPPIASZ I ANTYFONT
1. Naturalistyczny nurt sofistyki 2. Metoda wiedzy encyklopedycznej Hippiasza (polimathia) 3. Przeciwstawienie sobie &laquonomos&raquo i &laquophysis&raquo 4. Radykalizacja przeciwieństwa między &laquonomos&raquo i &laquophysis&raquo u Antyfonta 5. Naturalistyczny kosmopolityzm i egalitaryzm
VI. ERYŚCII SOFIŚCI POLITYCY
1. Cechy erystyki 2. Tezy głoszone przez sofistów polityków
VII. PODSUMOWANIE SOFISTYKI

CZĘŚĆ TRZECIA:
SOKRATES I SOKRATYCY MNIEJSI. POWSTANIE FILOZOFII MORALNEJ

SEKCJA PIERWSZA:
SOKRATES. ODKRYCIE ISTOTY CZłOWIEKA
I. KWESTIA SOKRATYCZNA I PROBLEM ŹRÓDEŁ
II. ETYKA SOKRATEJSKA
1. Stosunek Sokratesa do filozofii &laquophysis&raquo 2. Odkrycie istoty człowieka 3. Uściślenia i świadectwa odnoszące się do nowej sokratejskiej koncepcji &laquopsyche&raquo 4. Nowe znaczenie &laquoarete&raquo i przewrót na skali wartości 5. &laquoParadoksy&raquo sokratejskiej etyki 6. Panowanie nad sobą, wewnętrzna wolność i autarkia 7. Przyjemność, pożytek i szczęście 8. Przyjaźń 9. Polityka 10. Rewolucja bez przemocy
III. TEOLOGIA SOKRATEJSKA I JEJ ZNACZENIE
1. Stanowisko Sokratesa wobec problematyki teologicznej 2. Bóg jako Inteligencja wyznaczająca cel i jako Opatrzność 3. &laquoDaimónion&raquo Sokratesa 4. Relacje między teologią a etyką Sokratesa
IV. DIALEKTYKA SOKRATEJSKA
1. Protreptyczna funkcja metody dialogicznej 2. Sokratejska niewiedza 3. Ironia sokratejska 4. Element elenktyczny i maieutyczny 5. Czy Sokrates jest twórcą logiki?
V. APORIE I OGRANICZENIA STRUKTURALNE SOKRATYZMU

SEKCJA DRUGA:
SOKRATYCY MNIEJSI
I. KRĄG SOKRATYKÓWI SZKOŁY SOKRATYCZNE MNIEJSZE
II. ANTYSTENES I ZAŁOŻENIE SZKOŁY CYNICKIEJ
1. Związki Antystenesa z Sokratesem 2. Orędzie wolności i wyzwolenia 3. Wyzwolenie od pożądań i przyjemności 4. Wyzwolenie ze złudzeń stwarzanych przez społeczeństwo i gloryfikacja trudu 5. Antystenes twórcą cynizmu
III. ARYSTYP I SZKOŁA CYRENAIKÓW
1. Związki Arystypa z Sokratesem 2. Teoretyczne założenia cyrenaizmu 3. Hedonizm cyrenaików 4. Zerwanie z &laquoetosem&raquo miasta-państwa (427)
IV. EUKLIDES I SZKOŁA MEGAREJSKA
1. Filozofia Euklidesa jako próba połączenia eleatyzmu i sokratyzmu 2. Składnik eleacki 3. Składnik sokratejski 4. Wypośrodkowanie między eleatyzmem a sokratyzmem i jego znaczenie 5. Megarejska erystyka a sokratejska dialektyka
V. FEDON I SZKOŁA W ELIDZIE
VI. PODSUMOWANIE ODNOŚNIE DO SOKRATYKÓW MNIEJSZYCH

DODATEK PIERWSZY:
ORFIZM I NOWOŚĆ JEGO PRZESŁANIA

1. Zachowana literatura orficka i jej wartość
2. Istotna nowość orfizmu
3. Orfizm i wiara w metempsychozę
4. Cel ostateczny duszy według orfizmu
5. Orficka teogonia, mit o Dionizosie i Tytanach oraz geneza pierwotnej winy, którą dusza musi odpokutować
6. Orfickie wtajemniczenia i oczyszczenia

DODATEK DRUGI:
UŚCIŚLENIA DOTYCZĄCE PODSTAWOWYCH CECH GRECKIEGO ROZUMIENIA FILOZOFII

1. &laquoCały&raquo byt przedmiotem filozofii starożytnej
2. Filozofia jako podstawowa potrzeba ducha ludzkiego
3. Kontemplacja bytu celem filozofii
4. Praktyczno-moralna wartość filozofii: greckie &laquotheorein&raquo nie jest myśleniem czysto abstrakcyjnym, lecz myśleniem, które głęboko oddziałuje na życie etyczno-polityczne
5. Filozofia a &laquoeudaimonia&raquo
6. Radykalna ufność greckiego filozofa w możliwość osiągnięcia prawdy i życia w prawdzie
7. Uwagi o metodzie filozofii starożytnej